Հենաշարժիչ համակարգ

Հենաշարժիչ համակարգՀենաշարժիչ համակարգն օրգանիզմում կատարում է հետևյալ ֆունկցիաները`

 Հենարանային Պաշտպանական Տեղաշարժման Արյունաստեղծ

Կմախքը մարմնի հենարանն է, նրան տալիս է որոշակի ձև և դիրք տարածության մեջ։ Ոսկրերը միանալով առաջացնում են խոռոչներ և պաշտպանում նրանցում գտնվող օրգաններն արտաքին ազդեցություններից։ Գանգատուփը գլխուղեղի զետեղարանն է, ողնաշարային խողովակը՝ ողնուղեղի ոսկրապատյանը, կրծքավանդակը պաշտպանում է սիրտը, թոքերը, խոշոր անոթները, կոնքերը՝ սեռական, միզային և մարսողական համակարգերի որոշ օրգանները։ Ոսկրերը պարունակում են հանքային փոխանակությանը մասնակցող աղեր (երկաթի, ֆոսֆորի, կալցիումի և ուրիշ)։ Ոսկորը նաև արյունաստեղծ օրգան է։ Կմախքի ոսկրերը կազմված են ոսկրահյուսվածքից, որը շարակցական հյուսվածքի տարատեսակ է։ Այն կազմված է ոսկրաբջիջներից, օրգանական ու անօրգանական միացություններ պարունակող միջբջջային նյութից, որը կազմում է ոսկրահյուսվածքի 2/3-ը։ Այն պինդ է և ամուր, օժտված է մեխանիկական բարձր հատկություններով և ամրությունը գերազանցում է երկաթին ու գրանիտին։ Ոսկրահյուսվածքը պարունակում է արյունատար անոթներ և նյարդեր, նրանում մշտապես կատարվում է ոսկրի քայքայում և ստեղծում։ Տարբերում են ամուր ներդակազմ և թիթեղակազմ ոսկրահյուսվածք։ Ամուր ներդակազմ ոսկրահյուսվածքը հանդիպում է գանգի կարաններում, ջլերը ոսկրերին ամրանալու տեղերում։ Մարդու կմախքի բոլոր ոսկրերը կազմված են թիթեղակազմ ոսկրահյուսվածքից։ Եթե թիթեղները իրար կիպ են հպվում, ոսկրանյութը հոծ է, իսկ եթե դասավորված են ոչ խիտ, առաջանում է սպունգանման ոսկրանյութ։ Յուրաքանչյուր ոսկր մի քանի հյուսվածքներից կազմված բարդ օրգան է։ Արտաքինից ոսկրը պատված է շրջոսկրով։ Այն բարակ, ամուր, արյունատար անոթներով և նյարդերով հարուստ շարակցահյուսվածքային թիթեղ է, ապահովում է ոսկրի սնուցումը և աճը։ Շրջոսկրը բացակայում է հոդավորվող մակերեսներում։ Տարբերում են ոսկրերի հետևյալ տեսակները՝ խողովակավոր, սպունգանման, տափակ և խառը։ Խողովակավոր ոսկրերը սնամեջ են, որն ապահովում է նրանց ամրությունը և թեթևությունը։ Յուրաքանչյուր ոսկր կազմված է մարմնից և երկու հաստացած ծայրերից՝ գլխիկներից։ Մարմինը կազմված է խիտ ոսկրանյութից, որի ներսում գտնվում է դեղին ոսկրածուծով լցված ոսկրային խոռոչ։ Գլխիկները կազմված են սպունգանման նյութից, որի խորշիկներում գտնվում է կարմիր ոսկրածուծ։ Ոսկրահյուսվածքի թիթեղները սպունգանման նյութում դասավորված են այնպիսի ուղղություններով, որոնցով ոսկրերն առավել ձգվում կամ սեղմվում են։ Նման կառուցվածքը ապահովում է ոսկրի թեթևությունն ու ամրությունը։ Արտաքինից գլխիկները ծածկված են ապակենման աճառով։ Խողովակավոր ոսկրերը կազմում են վերջույթների կմախքը և կատարում լծակների ֆունկցիա։ Տարբերում են երկար և կարճ խողովակավոր ոսկրեր։ Սպունգանման ոսկրերը կազմված են սպունգանման ոսկրանյութից և ծածկված են խիտ ոսկրանյութի բարակ շերտով ։ Տափակ ոսկրերը երկու կողմից պատված են խիտ ոսկրանյութի թիթեղով, որոնց միջև գտնվում է սպունգանման նյութ։ Դրանք մասնակցում են խոռոչների գոյացմանը և կատարում պաշտպանական ֆունկցիա (գանգի ոսկրեր, կոնքոսկր)։ Խառը ոսկրերը կազմված են տարբեր կառուցվածք և ձև ունեցող մասերից։Ոսկրերի աճըՈսկրերն աճում են երկարությամբ և հաստությամբ։ Ոսկրի աճը հաստությամբ պայմանավորված է շրջոսկրի ոսկրաստեղծ հատկությամբ։ Նրա ներքին մակերեսի բջիջների բաժանման շնորհիվ ոսկրի մակերևույթին առաջանում են ոսկրաբջիջների նոր շերտեր, իսկ դրանց շուրջը՝ միջբջջային նյութ։ Ոսկրերի ծայրերում գտնվող աճառահյուսվածքի բջիջների բաժանման շնորհիվ ոսկրերն աճում են երկարությամբ։ Ոսկրերի աճը կարգավորում է հիպոֆիզի առջևի բլթի աճի հորմոնը։ Չափահաս մարդու ոսկրերը չեն աճում, սակայն հին ոսկրանյութի փոխարինումը նորով շարունակվում է ամբողջ կյանքում։

Պարապունք 26

1. Որ ուղիղն է կոչվում շոշափող:

Եթե ուղիղը շրջանագծի հետ ունի մեկ ընդհանուր կետ, ապա այն կոչվում է շրջանագծի շոշափող:

2. Գրել շրջանագծի շոշափողի հատկությունները:

Շոշափման կետերի հեռավորությունները տրված կետից հավասար են,

Շրջանագծի կենտրոնով և տրված կետով անցնող ուղիղը կիսում է շոշափողների կազմած անկյունը:

3. Տրված է՝  ∠CAO=29°

Հաշվիր՝ ∠ABO և ∠COA

<ABO = 61°
<COA = 61°

4. Տրված է՝ AB=12մ BO=5մ

Գտնել CA-ն և OC-ն

CA = 12մ
OC = 5մ

5. AB ուղիղը B կետում շոշափում է O կենտրոնով և r=2,5 սմ շառավիղով շրջանագիծը: Գտնել ABO եռանկյան անկյունները, եթե AO=5 սմ:

<BAO = 30⁰
<ABO = 90⁰
<BOA = 60⁰

6. Տրված է O կենտրոնով և 3,5 սմ շառավիղով շրջանագիծ: A կետն այնպիսին է, որ AO=7 սմ: A կետով տարված են այդ շրջանագծի երկու շոշափողներ: Գտնել դրանց կազմած անկյունը:

7. AB-ն և AC-ն O կենտրոնով շրջանագծին A կետից տարված շոշափողների հատվածներն են : Գտնել BAC անկյունը, եթե AO հատվածի միջնակետը գտնվում է այդ շրջանագծի վրա:

60⁰

60⁰

8. Տրված է A անկյանը, որի կողմերը շոշափում են O կենտրոնով և 6,78 սմ շառավղով շրջանագիծը: Հաշվիր OA հատվածի երկարությունը, եթե  ∠A=60°:

13,56սմ

§18. ԼԱԲՈՐԱՏՈՐ ԱՇԽԱՏԱՆՔ 2

§19․ Շարժվող ջրի եվ քամու էներգիայի օգտագործումը

1. Բացատրեք «էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր» արտահայտության իմաստը:

Էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր նշանակում է ստանալ էներգիայի այն ձևով, որով բնությանը վնաս չես կրում կամ վնաս կրում ես, բայց շատ փոքր քանակությամբ։ Որպես էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր կարելի է օգտագործել բնության ռեսուրսները։

2. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում ջրի էներգիան: Բերեք օրինակներ:

Ջրային էներգիան, որը հայտնի է նաեւ որպես ջրածին, հոսում է հոսող կամ ընկնող ջրի էներգիայից։ Այն վերականգնվող եւ կայուն էներգիայի աղբյուր է, որն օգտագործվում է դարեր շարունակ։ Ջրային էներգիայի օգտագործման նպատակը ներառում է’ Էլեկտրամատակարարում, Վերականգնվող էներգիայի աղբյուր, Ջերմոցային գազերի արտանետումների նվազում, Ջրամատակարարում եւ ոռոգում, Ջրհեղեղի կառավարում, Ժամանց եւ զբոսաշրջություն, Բազային հզորություն, Էներգախնայողության պահեստամասեր:

3. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում քամու էներգիան: Բերեք օրինակներ:

Քամու էներգիան ծառայում է տարբեր նպատակների եւ առաջարկում է բազմաթիվ առավելություններ: Ահա մի քանի կարեւոր նպատակներ եւ օրինակներ, թե ինչպես է օգտագործվում քամու էներգիան Էլեկտրամատակարարում, Վերականգնվող էներգիայի աղբյուր և այլ տարբեր բաներ։

4. Որո՞նք են հիդրոէլեկտրակայանների և հողմաէլեկտրակայանների առավելություն- ներն ու թերությունները:.
Առավելություններ

Վերականգնվող և կայուն էներգիայի աղբյուր:
Ջերմոցային գազերի ցածր արտանետումներ.
Հիմնական բեռնվածությամբ էներգիայի արտադրություն:
Երկար կյանքի ցիկլ բազմաֆունկցիոնալ ջրամբարներով:
Վերահսկվող էներգիայի արտանետում և պահեստավորման ներուժ:
Մաքուր և վերականգնվող էներգիա:
Ջերմոցային գազերի ցածր արտանետումներ.
Արագ տեղակայում և ապակենտրոնացված արտադրություն:
Աշխատատեղերի ստեղծում և հողօգտագործման արդյունավետություն.
Շարունակական տեխնոլոգիական առաջընթաց՝ արդյունավետության
բարձրացման համար:

Թերությունները

Բնապահպանական ազդեցություն էկոհամակարգերի և բնակավայրերի վրա.
Հողօգտագործման խնդիրները և համայնքների տեղահանումը.
Սահմանափակ հարմար վայրեր լայնածավալ բույսերի համար:
Բարձր նախնական շինարարական ծախսեր.
Կախվածություն ջրի առկայությունից.
Քամու օրինաչափությունների պատճառով ընդհատում և փոփոխականություն:
Տեսողական և աղմուկի ազդեցությունը լանդշաֆտների և համայնքների վրա:
Վայրի բնության կենսամիջավայրերի վրա ազդող հողօգտագործման պահանջները:
Կայքին հատուկ, որոշ շրջաններում սահմանափակող տեղակայումը:
Պահպանման և պահեստային էներգիայի կարիքները լուծելու շարունակական մարտահրավերները: