Առաջադրանք 1

Ռուս-թուրքական 1877-78թթ պատերազմը, Հայկական հարցի միջազգայնացումը/ Հայոց պատմություն, դասագիրք 8-րդ դասարան, էջ 73-79/

• Պատմել 1877-1878թթ.-ի ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքի մասին:
  
• 1877թ․ ապրիլին Ռուսաստանը պատերազմ սկսեց Օսմանյան կայսրության դեմ։ Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերը հարձակման անցան մի քանի ուղղություններով։ Նրանց գլխավոր հարձակվող ուժը 52-հազարանոց կովկասյան կորպուսն էր, որի հրանամատարն էր հայազգի գեներալ Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովը ձախղ կողմում կռվում էր Երևանյան ջոկատը, որի հրամանատարը գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովն էր։
• աջ թևում ռուսական ուժերը անհայողություն կրելով՝ Տեր-Ղուկասովի ջոկատին դրեց շրջապատման վտանգի մեջ այդ պատճառով էլ նա նահանջի հրաման ստացավ։
• էրևևթ, հունիսին մոտ տաս հազարանոց թուրքական զորքը մտավ բայազետ։ 23 օր շարունակ տեղի ռուսական կայազորն և շրջակա գյուղերից բազմաթիվ կայեր հետ մղեցին թշնամու բոլոր գրոհները։ եթե չստանաին դրսից օգնություն այլևս անկարելի կլիներ շարունակել դիմադրությունը, քնի որ պաշարները սպառվում էին։Սակայն Տեր-ղուկասովին տեղեկացնելու բոլոր փորձերը ապարձյուն անցան և միայն Սամսոն Տեր-Պողոսյանին հաջողվեց քրդական տարազով անցնել թշնամու կողքով և լուր հասցնել Տեր-Ղուկցովին։ Երևանյան ջոկատը ոգնության հասավ և նրանք ազատագրեցին բայազետը։
• 1877թ․ աշնանը ռուսական զորքերը պաշարեցին Կարսը, որի գրավումը կրկին հանձնարարվեց հայազգի գենեռալի՝ Հովհանես Լազարևին։ Նոյեմբերի 6-ին հայ կամավորների առաջապահ ջոկատը փայլուն հաղթանակ տարավ, իսկ1878թ․ փետրվարին թորքերը հանձնեցին Կարինը և Սև ծովի առափնյա մի քանի շրջան։
• Սահմանել ‹‹Հայկական հարց››, ‹‹Արևելյան հարց››հասկացությունները:
  Ըստ խորհրդահայ պատմագրության՝ Հայկական հարցը ասպարեզ է իջել որպես Արևելյան հարցի բաղկացուցիչ մաս 1877-1878 թթ.-ի ռուս-թուրքական պատերազմից հետո։ Ըստ հայկական ազգային պատմագիտական թևի ներկայացուցիչների՝ Հայկական հարցն առաջացել է այն ժամանակ, երբ Հայ ժողովուրդը զրկվել է իր Հայրենիք Հայաստանում սեփական ազգային, անկախ, միացալ և ամբողջական պետականություն ունենալու հնարավորությունից։ 
• Համադրել Հայկական հարցը Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրում և Բեռլինի կոնգրեսում:
  1878թվականին փետրվարի 19-ին կնքվեց ռուս-թուրքական հաշտության Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրը։ Սան Ստեֆանոյի պայմանագրով միջազգային դիվանագիտության մեջ առաջին անգամ ձևակերպում ստացավ Հայկական հարցը։ Պայմանագրի 16-րդ հոդվածով սուլթանական կառավարությունը պարտավորվում էր ռուսների գրաված և Թուրքիայի վերադարձվող հայկական գավառների բարեփոխումները անցկացնել և ապահովել հայերի անվտանգությունը քրդերից և չերքեզներից։ Այդ միջազգային փասթաթղթում գործածվել է Հայաստան բառը։ Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրն ամրապնդում էր Ռուսաստանի դիրքերն Արևմտյան Հայաստանում։ 1878թ. հունիսին Բեռլինում գումարվեց վեհաժողովը ռուս-թուրքական հաշտության պայմանները վերանայելու նպատակով։ Հայերի պահանջները վեհաժողովին ներկայացնելու համար Մկրտիչ Խրիմյանի կամ Խրիմյան հայրիկի գլխավորությամբ կազմվեց հատուկ պատվիրականություն։
• Փորձիր  ներկայացնել  Հայկական հարցի լուծման քո տարբերակը :
• ‹‹Մկրտիչ Խրիմյան.Երկաթե և թղթե շերեփը››
  
• Բեռլինի վեհաժողովից հետո Մկրտիչ Խրիմյանը շատ պատկերավոր ներկայացրել է հայ պատվիրականության անհաջողության պատճառը «Գնացի Եվրոպա՝ ձեզ ազատություն բերելու և ի՞նչ տեսա այնտեղ. Բեռլինում պղնձե կաթսա էր դրված մեջը լիքը հարիսա։ Գալիս էին զանազան ազգերի պատվիրականներ երկաթե շերեփներով և հարիսայից վերցնում ու գնում… Մի աղեսաթուղթ ունեի ձեռքիս, այն թրջվեց և հարիսայի մեջ մնաց, ուստի և եկած եմ այսպես դատարկաձեռն, շերեփների մասին մտածե՛ք։
• Եվ մի առիթով Մկրտիչ Խրիմյանն ասել է«Կոնգրեսի դռան վրա գրված էր ՝ իրավունքը ուժովի է, քաղաքագիտությունը գրություն չունի, իրավունքն սուրի ծայրին է, Հայաստանցինե՛ր, սիրեցե՛ք երկաթը, ձեր փրկությունը երկաթով կլինի»։

Առաջադրանք 2

Դասարանական-Ազատագրական խմբակները և կազմակերպությունները/Հայոց պատմություն, դասագիրք, 8-րդ դասարան, էջ80-82/

Գրավոր ներկայացրու 19-րդ դարի 70-90-ական թթ.-ի ազատագրական խմբակների, կազմակերպությունների առաջացման պատճառները, ընթացքը, նշանակությունը:
Հայ ազատագրական պայքարի պատճառով ստեղծվեցին բազում գաղտնի խմբեր և կազմակերպություններ։ Խմբերը նպատակ էին դրել հասնելու Հայաստանի ազատագրությանը, նրա երկու հատվածների միավորները։ Համեմատիր հայկական կուսակցությունների և հայդուկային շարժման առաջացման պատճառները:Ֆիդայական շարժումը, թուրքական բռնատիրության դեմ արևմտահայերի ազգային-ազատագրական զինված պայքարի ձև է: Ձևավորվել է XIX դ. 80-ական թթ. կեսին: Սկզբնական շրջանում հստակ քաղաղաքական նպատակներ չուներ: Խնդիրն էր պաշտպանել հայ բնակչությանը թուրք հարստահարիչների ոտնձգություններից, վրեժխնդիր լինել նրանց կամայականություններին ու չարագործություններին զոհ դարձող արևմտահայ աշխատավորի համար:Հայ ազատագրական պայքարը կազմակերպելու նպատակով ստեղծվեցին բազմաթիվ գաղտնի խմբակներ ու կազմակերպություններ։ Այս խմբակները նպատակ էին դրել հասնելու Հայաստանի ազատագրությանը, նրա երկու հատվածների միավորները։ XIX դ․ 70-80-ականն թթ․ հայ ժողովուրդը հայտնվել էր սոցիալ-տնտեսական ու քաղաքական ծանր պայմաններում։Տարբերությունն այն է, որ հայ ազատագրական պայքարի պատճառն այն է, որ ժողովուրդը հայտնվել էր սոցիալ-տնտեսական ու քաղաքական ծանր պայմաններում, իսկ մյուսներն ուզում էին  պաշտպանել հայերին թուրքերի ոտնձգություններից։Համեմատիր հայկական կուսակցությունների և հայդուկային շարժման առաջացման պատճառները:

Տանը

Հայ ազգային կուսակցությունները, հայդուկային շարժումը/ Հայոց պատմություն, դասագիրք, 8-րդ դասարան, էջ 83-90/

• Ներկայացրու, համեմատիր հայկական կուսակցությունների և հայդուկային շարժման առաջացման պատճառները:
  
• Հայաստանի ազատագրության համար պայքարն ավելի արդյունավետ մղելու համար անհրաժեշտ էր քաղաքական կազմակերպվածության ավելի բարձր մակարդակ, քանի որ ազատագրական խմբակների հնարավորությունները սահմանափակ էին։ Սկսվեց խմբակների և միությունների միավորման գործընթաց, որն էլ հանգեցրեց ազգային– քաղաքական կուսակցությունների առաջացմանը։ Կուսակցությունների ձևավորմանը մեծապես նպաստեց նաև Հայկական հարցի միջազգայնացումը, ինչպես նաև Արևմտյան Եվրոպայում և Ռուսաստանում հեղափոխական, ժողովրդավարական ու ազգայնական շարժումների ծավալումը:Սուլթան Աբդուլ Համիդ II–ի հաստատած արյունալի վարչակարգի դեմ հայ ժողովուրդը դուրս եկավ ազատագրական պայքարի ։ Արևմտահայ գյուղացին ինքնաբուխ ծավալեց անհատական, պարտիզանական շարժում, որը ստացել է հայդուկային կամ ֆիդայական անվանումը: Արևմտյան Հայաստանում հայդուկային շարժման հանդես գալը պատահական երևույթ չէր։ Այն հետևանք էր արևմտահայության քաղաքական և սոցիալ– տնտեսական ծանր վիճակի:Կարծում եմ, որ հայկական կուսակցությունների և հայդուկային շարժման առաջացման պատճառները որոշ չափով նման էին իրար: Նրանք այդ կերպ փորձում էին նպաստել Հայաստանի ազատագրական հարցին և հայերի վիճակին:
• Անդրանիկ Օզանյան, Գևորգ Չավուշ, Հրայր Դժոխք, Աղբյուր Սերոբ և Սոսե/ ռադիոնյութի պատրաստում որևիցե մեկի մասին/
  
• Սոսե Մայրիկը  հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ է,նա Աղբյուր Սերոբի կինը: Ծնվել է 1865թ. Սոխորդ գյուղում: 13 տարեկանում ամուսնացել է Խչեենց Սերոբի՝ ապագա նշանավոր ֆիդայի Սերոբ Աղբյուրի հետ։ 1890-ականերին Սերոբը պանդխտության է մեկնում, իսկ Սոսեն Հակոբ զավակի հետ մնում է գյուղում։ 1895թ., երբ Սերոբը վերադառնում է Խլաթ և սկսում քարոզել «Տղաք, առանց հացի մնացեք, առանց զենքի մի մնաք», Սոսեն նրա կողքին էր: Ֆիդայիների սկզբունքներից մեկն էր չամուսնանալ, իսկ նախապես ամուսնացած լինելու պարագայում՝ հեռու մնալ ընտանիքներից։ Սակայն, Սոսեն մնացել է ամուսնու հետ։ 1899թ. Սերոբի թաքնվում է Գելիեգուզան գյուղում, բայց մի դավաճան մատնում է Սերոբին և նրա ծխախոտի մեջ թույն դնելով՝ թունավորում: Երբ թուրքերը պաշարում են գյուղը, Սերոբն այնքան տկար էր, որ ոտքի վրա չէր կարող մնալ։ Սոսեն ամուսնուն թևանցուկ գյուղից հանում է դուրս՝ դեպի մոտակա լեռը։ Կնոջ օգնությամբ Սերոբն ութ ժամ անընդմեջ կռվում է թշնամու դեմ։ Երբ թուրքական գնդակից զոհվում է Սերոբը` Սոսեն անմիջապես նրա ձեռքից վերցնում է հրացանը և շարունակում կռվել։ Այս մարտում զոհվում է նաև Սոսեի և Սերոբի անդրանիկ որդին՝ Հակոբը։ Սոսեն շարունակել է կռիվը։ Անհավասար մարտում թուրքերին հաջողվեց գրավել լեռնալանջը, կտրել անկենդան Սերոբի գլուխը և որպես ավար՝ տանել իրենց հետ։ Գրեթե անկենդան Սոսեին թուրքերը նետեցին Բաղեշի բանտ։ Ազատվելուց հետո Սոսեն անցնում է Կովկաս, ապա՝ Պոլիս և վերջապես հաստատվում Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքում, որտեղ էլ վախճանվում է։
• Ներկայացրու, հիմնավորիր արդի շրջանում որևիցե քեզ համար ընտրելի մի կուսակցություն:
  
• Քո շրջապատում փորձիր գտնել Արցախյան ազատագրական պայքարի մասնակից, հարցազրույցի միջոցով պարզի նրա մղած պայքարի պատճառների, ընթացքի, խնդիրների, հետևանքների կարևորության մասին/կարող է լինել նաև ռադիոնյութ, տեսաֆիլմ:
• «Հայկական բանակի դարավոր պատմությունը»
  
• Հայաստանի Հանրապետության բանակի սպայական կազմը հիմնականում ռուսական զինվորական գիմնազիաներ ավարտած, Առաջին համաշխարհային պատերազմին մասնակցած կադրեր էին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին՝ 1917 թվականի դեկտեմբերի 13-ի կովկասյան բանակի գլխավոր հրամանատարի 136 հրամանով արտոնվում է հայկական կորպուսի ստեղծումը, որն էլ հետագայում դարձավ Հայկական ազգային բանակի կորիզը։
• Ընտրիր որևիցե մի երկիր, պատմիր այդ երկրի բանակի առանձնահատկությունների մասին:
  
• Ռուսաստանի Պետդուման բանակում ծառայության մասին օրենքում փոփոխություն է մտցրել, որի համաձայն` միգրանտները նույնպես պարտավոր են ծառայել ռուսական բանակում, եթե նույնիսկ նախկինում` մինչ Ռուսաստանի քաղաքացիություն ստանալը, արդեն ծառայել են իրենց հայրենիքում:
• Բացի այդ, ռուսական բանակում պարտավոր է ծառայել նաեւ երկքաղաքացիություն ունեցող երիտասարդը, անկախ նրանից՝ մյուս երկրում ծառայել է, թե` ոչ:
• Այս նոր օրենքը ուժի մեջ է մտնում օգոստոսի 1-ից:
• Ռուսաստանը մտադիր է գոնե նախկին օտարերկրացիների հաշվին լուծել զինակոչիկների դեֆիցիտի հարցը:
• Ռուսական բանակում ծառայում են 18-27 տարեկան, առողջական խնդիրներ չունեցող բոլոր երիտասարդները: Ծառայության ժամկետը տասներկու ամիս է:
• Փորձագետների կարծիքով՝ այս նորամուծության շնորհիվ Ռուսաստանում զինակոչիկների թիվը կավելանա 50 հազարով: Ռուսաստանցի պատգամավորները համոզված են, որ եթե երիտասարդը ինքնակամ ստացել է երկրի քաղաքացիություն, ուրեմն` պարտավոր է ծառայել բանակում:
• Այս օրենքն առաջին հերթին վերաբերում է ԱՊՀ-ի երկրներից ներգաղթածներին: Սակայն ռազմական փորձագետները հոռետես են եւ հիշում են, որ, օրինակ, Խորհրդային Միությունում ուզբեկներն ու ղրղըզները մեծամասամբ ծառայում էին շինարարական ջոկատներում:
• Ի դեպ, Ռուսաստանում գոյություն չունի պրոֆեսիոնալ բանակ, եւ ռազմական գործողությունների ժամանակ պատերազմում են մեծամասամբ 18-19 տարեկան երիտասարդները: